Het restauratiebeleid tussen 1970 en 2011 met name in de provincie Groningen

Peter van Dijk

Het restauratiebeleid tussen 1970 en 2011 met name in de provincie Groningen Het ORGEL 108 (2012), nr. 1, 6-13 [samenvatting]

Het restaureren van orgels is in Nederland een fenomeen dat in de twintigste eeuw onder invloed van de Orgelreform en de Orgelbewegung is opgekomen. Voordien werden ‘oude’ orgels grosso modo als verouderd beschouwd en werden ze ‘geactualiseerd’ of vervangen door een nieuw instrument.
Met de rond 1900 opgekomen Orgelreform ontwaakte de belangstelling voor historische orgels.
De Orgelbewegung wilde zowel bij nieuwbouw als restauratie een synthese zijn tussen historische oriëntatie en eigentijdsheid. Reconstructies gingen gepaard met toevoegingen die voor de toenmalige muziekpraktijk noodzakelijk geacht werden.
Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de zogenaamde neobarokke richting, die ervan uit ging dat de orgelbouw vanaf 1800 in een vervalperiode terechtkwam die begin twintigste eeuw haar dieptepunt bereikte. De beweging stond een eigentijds orgeltype voor dat geïnspireerd was door voorbeelden uit de zestiende tot en met achttiende eeuw.
Vanaf de jaren zestig kwamen organisten en orgeladviseurs tot de overtuiging dat in Nederland het kennis- en ervaringsniveau voor stijlzuivere reconstructies nog onvoldoende ontwikkeld was. Het behoud (bij restauraties) dan wel het zo dicht mogelijk benaderen (bij nieuwbouw) van ‘oude’ klank werd een hoofddoelstelling.
Naast deze reconstructie- en conservatie-concepten deed in de jaren zeventig het sanerende restauratie-concept zijn intrede. Het houdt als het ware een middenweg in tussen reconstrueren en conserveren: negentiende-eeuwse wijzigingen worden deels gehandhaafd en deels vervangen door reconstructies, waardoor weliswaar een minstens deels nieuw dispositie-concept wordt gecreëerd.
In de provincie Groningen zijn geen sanerende restauraties gerealiseerd, maar sinds 1980 wel reconstructieve en conserverende restauraties. De recente restauratie van het Der Aa-kerk-orgel is een voorbeeld van een conserverende restauratie. Het is duidelijk dat een beslissing voor conserverend, sanerend of reconstructief herstel per project genomen dient te worden.

Klik hier om de discussie te beluisteren tijdens het symposium ‘Schnitger now’ op 15 oktober 2011.

Peter van Dijk tijdens de lezing. Foto Jan Smelik